Holi ko mbaawmi haalde e Murtuɗo, ko haalaaka. Walla ko mbaawmi anndude e winndude e Murtuɗo, ko winndaaka, walla ko haalaaka. Ko kaalatmi e makko, ko haalooɓe ɓe fof kaalaani, njaaynaaani. Waɗde maa taw potmi ko deƴƴude, kadi haalde ko haalanoo, tampintu heɗotooɓe, kono ɓeydataa ganndal. Kono tan, mi waawaa waasde jaalde Murtuɗo e waɗde e mum winndannde.
Kadi wiyde moƴƴo ko moƴƴo, ko layde goonga, kono wonaa ko ɓeydanta anndunooɓe moƴƴere moƴƴo, kaalateeɗo o. Ko selli ko, ko Murtuɗo jeyaa ko e maale hare pulaar e yonta muuɗum. Kadi o jeyaa ko e seeɗa e yimɓe jannguɓe ɗemngal farayse faarnoriiɓe haalde Pulaar e yonta makko, tawa tinaani heen ustaare.
Kadi, o daraaki tan e haalde e winndude, kono kadi, o daraniima sarde ɗum e suusnude janŋde e janngin’de ngal ɗemnngal.
So mi wiyi won’de : « mbeɗe anndi Murtuɗo, ko ɓuri ko woɗɓe nganndi e mum ko, mi goonŋɗaani. Kono kala ɗo njiyno-moo-mi, walla ɗo njooɗodinoo-mi e makko wonani mi ko ɓeydaare.
E ngurndam makko, min njooɗodiimi laabi limtilimtinɗi. Ɓuri e majji waɗde e am finnde e batte ko nde niymoo mi laawol gadanol, ndeen ko o sagata gorko, ɓaleejo kurum, joom ɓanndu yuumɗundu, joom darnde, joom mbaadi, joom konngol juumtungol. Tawi duuɓi ko adii ɗum, mbeɗe nanannoomo, nananno jime makko e leppi, walla e haalirde Moritani.
Ɗuum wonnoo ko e Nuwaasoot e hiirde pen’gal Yurmeende, hitaande 1981, ene tawtoranoo ndeen hiirde, Tafsiiru Jigoo, Paate Bah, Suleymaani KAN e Saydu KAN.
Ndakaaru e hitaand 1992 e hojomaaji seeɗa, galle Mammadu DEM Rufisŋue, hojomaaji seeɗa kadi e galle njaatige am Keesi BUSO. Kono e ɗee kawrale tati, alaa heen fof nde min kabrondiraani, ko fayti e nafoore lenyol ngol.
Min njooɗodiima kadi laabi goɗɗi e Farayse ; gootol e Sarcelles, min ndenndii hiirde galle Mammadu Bookara BAH.
Caggal ɗuum e innde FLAM, miin e Aamadu Alfaa BAH e Buubakara JAGANA, min nelanooma e makko, min tawoyimo Mantes-La-Jolie. Wade, so mi wiyii mi anndaa Murtuɗo nannaaki.
Ko wonaa ɗum ko jonnde am, miin e makko e Abuu NDONNGO e Hapsa BANNOOR e Abdullaay KEBE e ndeeɗo jonnde miin, mi anndii e Murtuɗo ko heewɓe nganndaani e mum. Miin tan e makko noon, min njooɗodiima e innde FLAM, ɗo métro Saint Michel ɗo, fotde waktuuji joy, minen tan ɗiɗo, imin canya emin pirta. Ɗoon, min kaawrii e ko heewi e peeje potɗe sakkaade, ngam danndude lenyol ngol.
Kono kadi jeydeede mi e yonta e sukaaɓe MEEN, ɓe ndenndunoo-mi miijo, addanii kam anndude Murtuɗo, ɓeen liggodtonoomi e oon yonta, wayɓe no Aamel YAAL, Amar BAH, Baru, Ceernel, Muusaa KEBE, Mustafaa Ngayde e Abuu Ndonngo, mo mbaɗtindiimi anndude e ɓeeɗoo fof, kono kadi, mo ɓurmi liggodaade e hare lenyol.
Mi anndirii kadi Murtuɗo Ibraahiima Abuu SAL, gannduɗo Murtuɗo ko ɓuri ko hewwɓe nganndi e mum ko. Mo hakkunde mum e Murtuɗo wonaa ko yiyaa e Internet ko foti heen teskeede. Abdullaay KEBE, Abuu NDONNGO e Hapsa BANNOR ene mbaawi ɗum seedtaade, ko ɗum Murtuɗo wiyiyi min e ndeeɗoo jonnde, nde min mbaɗdi mum.
Kono kadi, so mi wiyi mi anndaa Murtuɗo, mi haalaani goonga, sabu, hannde mbeɗe yahra e duuɓe 53, etee gila mbeɗe yahra e hedda duuɓe 16, mbeɗe nannoo daande makko e haalirde Moritani. Maa en ngartoy heen.
E oon yonta pulaariyankooɓe keewaani, no hannde nii. Ɓurnoo heen lollude ko nanetenooɓe e rajo; ko ko wayi no Jibi Hammee LIH, Aamadu Umar JAH e ko nanndi heen, to bannge rewo maayo.
E ɗiin yontaaji, won jimannooɗo belnooɗo kuɗol, mo jootaani balɗe, hono Mohammed Elgaali BAH, mawnum Saydunuuru BAH, mo Paate Galo,mo jime mum njaltanno e rajo Moritani, kono, oon ne juutaani balɗe, kadi jibi Hammee LIH jime mum na nanetenoo, kono hay ɓeen, mi sikkaani so ene mbaawi adaade Murtuɗo yimde pulaar, jime pentaaɗe.
Mi gaynira ndeeɗoo jubbannde wiyde ngadiimi yiyde ene yima e dingiral penycu ko Aamadu Umar JAH, Umar Alasan JAH(Ɓidal) e TAMBURA, mo njejjitmi innde mum, ciftormi ta ko yettoode mum, ɗuum ko e hitaande 1977, e tiyaataar Tulde Dubbaango, to Halayɓe. Kono, mi sikkaani so tawii ɓeeɗoo fof, na mbaawi adaade Gawlo Miskineeɓe yimde. Kono ngal naamndal Aamadu Umar JAH, na waawi ɗum jaabaade.
Eɗen njogii yimooɓe mawɓe; haalpulaareeɓe, yimooɓe e ɗemngal Farayse hono Jibiriiru Sal, mo Haayre Mbaare, jimɗo Fuuta, yimi Pulaar, manti ɓaleejo debbo e gorko, yimi ndewaagu debbo ɓaleejo e cuuɗiindi mum, kono ko e ɗemngal Farayse.
Kadi, jamma jenngi, koode nyaari, njoogu fooynii, jimateeɗo o, wiyaama ko Yuusuf Gey fenti ɗum e ɗemngal Pulaar, hedde hitaande 1945. Ko wonaa ɗum ko, ko yimooɓe men, winndooɓe mbinndannoo tan ko e ɗemgal farayse e ɗemngal Arab.
Tafsiiru Jiggo nganndanmi ɗum ko yimre wootere Waalo, yimaande e Pulaar, ko ɓooyi e nden e deftere Sammba e Kummba.
So en ittitinii ɗeeɗoo jime seeɗa, mi anndaa gadiiɗo Murtude yimre Pulaar, haa itta e hakkillaji yimɓe, won’de wonaa e Arab tan, walla e Farayse, jimol winndatee.
Ko selli tan ko , njimri Pulaar e pentugol jime e ndiiɗoo mbaadi; ndi ngannduɗen hannde, so won gadiiɗo mo heen ne, alaa pot e makko lollude heen e lollinde ɗum e oon sahaa.
Sabu Alla e am heɗaade mo law cekkannoomi ko, ko jime pulaar mbiyatee Murtuɗo.
E jime makko ɓurɗe lollude ko:
Murtuɓe:
Min ngonaa ɓurtuɓee
Ko min murtuɓe,
Goonga ko min haalooɓe,
Fenaande ko min firtooɓe…………
Ko ndeeɗoo yimre addani Murtuɗo wiyeede Murtuɗo.
Yimre makko wonnde ko:
gawlo miskineeɓe:
Ko mi gawlo miskineeɓe
Nyoolaaɓe, ɓittaaɓe, hamƴaaɓe,
Yurminiiɓe, yunŋginiiɓe,
Ɓe pitotaako, ngullittaako.
Ndiisnetaake, ciftortaake
Ko mi gawlo almudon, kon njanngaani, njanginaaka,
Kon nehaaki nehaaka
Ndarikon e laabi, juuɗe na portii
Na njeloroo; buur woor en
Yoo Alla jokku balɗe men
Moƴƴina battane men
E boli Ɓure darnaen
Ko mi gawlo liggotooɗo, seeɗa yoɓateeɓe
Ɓe caɗeele kaɗi nguura e luwaas, no haaniri………..
So en ƴeewii ɗeeɗoo jime en tawat won’de Murtuɗo wonaa tan adaade yimde, kono kadi ko loowdi jime makko seerde e ko heewnoo naneede ndeen, ko wayi no beyti e waajuuji.
Ene holla en won’de Mammadu Sammba JOOP ene daɗnoo yonta mum pinal no feewi.
Kadi jime makko ɗe wonaa tan duƴƴe belɗe, ɓetiiɗe, kono ko jime memooje ɓernde, dunyooje e murteende, kirjinooje e gollaade.
So en ƴeewii kadi yimre makko neene am, e yimre makko maayde, en tawat won’de ko o jimoowo timmuɗo, memoowo ko heewi. Omo waawi huutoraade konngol gootol o mema pittaali yimɓe serɓe duuɓi, serɓe yiɗde, serɓe yonta, ko weeɓanaani kala jimoowo ko.
Kadi Murtuɗo no kuɗol mum wayi nii, ɗemngal ngal ne ko noon wayi welde, e waawde lelnude konngol, yerwoo ɗum, fonnda; haa ɓeto wela heɗaade, weeɓa jaɓaade e jaɓɓaade e nder hakkille.
Kadi Murtuɗo wayi kono kala jimoowo, baayateeɗo, mo njimri woni nguurndam mum, gila e Antar, haa e Ɓictor Hugo, yimooɓe ko hoyɗooɓe, ko waayateeɓe, hono no nelaaɗoMohammadu, mo jam e kesal woni e mum, wiyatanii, “Nelaaɗo fof na jogii malayka na waayoo ɗum. Jimoowo fof ne na jogii seyɗaane, mo ene waayoo ɗum”. ”.
Nde ngarmi e Farayse e laawol gadanol e hitaande 1982, nde njettiimi tan, naamndiimi ko hoto Murtuɗo woni, ɓe mbiyi kam o hootii Moritani, timmitinoyde wiɗto deftere makko; gaynirde janŋde. Kono, haa kootmi o artaani.
Nde ngarumi kadi janngude e Farayse e hitaande 1985, ndeen Kawtal janngooɓe Pulaar jooɗii ko Bordoo, kalfinaami janŋde Kawtal, Muusaa SIh, mo Jolof sukki mi. Kala ɗo njahnoomi e Leydi he, mi tawii ɗoon batte Murtuɗo. Ko ɗum waɗi mbeɗe siftoroɗoo ko Ceerno Elimaan Ɓaas wiynoo ko. “ So lenyol ngol jogotono doole, Murtuɗo yahat, na hirjina,; JIGGOtafsiiru rewa e mun, na yuɓɓina.
O wiyi sabu Murtuɗo, hay so ko e kaaƴe nelaa, so haalanii ɗum en keɗoto. Kono ay haame men, hono Tafsiiru wodaaka rewa e makko, na yuɓɓina. Dille Pulaar e Farayse Fof, baɗte Murtuɗo na heen, Ɗuum ko Mammadu Alasan BAH seedtii ɗum.
Kadi dokke Murtuɗo ko waawde haaldude e yimɓe fof. Omo waawi haaldude e nayeeɓe, haaldude e mawɓe, haaldude e rewɓe, haaldude e sukaaɓe. Murtuɗo na waawi haaldude e annduɓe, hono no o waawi haaldirde e humanbinneeɓe nih.
Gooɗɗum ɗum, ko Murtuɗo ɗo heɓi fof na waawi won’de, tawde tan kay hare ɗemngal, walla hare lenyol na haalee ɗoon.
Kadi ko haawnii e Murtuɗo ko, ko no o mutiri e pine tuuɓakooɓenii, ko noon kadi o mutiri e pine ɓaleeɓe. Kadi, ko o bittoowo, mo haaɓataa, tampataa.
Kala ko o danyi e heewde e famɗyde, o waɗata ko e defte
.
Yeru mum ko sehilaaɓe makko heewɓe luɓotono mo defte, so o jaɓaani cuuɗoo, ƴetta.
O waɗti kala garɗo suudu makko, o reenat ɗum, woto nawde defte makko.
Ko ɗum waɗi, won sehilaaɓe makko arnooɓe salmin’de mo, mbaali suudu makko, o yahi ɓutoyaade tan, ɓe ƴetti defte makko, ɓe mbaɗi e saak. O arti, o wiyi ɓe maa ɓe ɓuftoyoo, ɓe calii, o waawni ɓe, haa ɓe njahi, tan o udditi saak o, o tawi toon defte makko, o itti.
O ƴetti kaayitaaji, haa keewi, o lomyini ɗum defte ɗe, haa waya no difte ɗe ittaaka nih. O arti, ojooɗii.
Ndeen ɓeen ngartii tan, o doosi ɗum en kooti, nde njettoyinoo tan , ƴetti saak udditi, tawi toon kaayitaaji, tan, ɓe leƴƴitii jaleeɗe, ɓe mbiyi, Alla bonni murtuɗo, a ƴoƴi.
Hakkunde makko e sehil makko saydu Kan, so saydu, yarham mum, luɓinomoo-mo deftere, nde ɓe ngoni Nuwaasoot nde, o wiyata ko maa Saydu tottamo kartal mum dantitee, o nawa to mawniiko mooftannoɗo mo wakannde makko defte o, o ƴetta deftere nde, ɗo nde wonnoo ɗo, o waɗta ɗoon kartal dantitee ngal, haa nde deftere makko arti fof.
Ɗum ɗoo fof firti ko ko Ceerno Muntagaa Taal haali ko O wiyi “Mi annda hakkunde luɓɗo deftere e luɓaaɗo deftere artiri, holi e mum en ɓurɗo anyde deftere”. Nde won’de ngalu murtuɗo ko defte, omo teddini deftere, haa ko foti alaa, ɗum kam yimɓe fof na ceedii ɗum.
Banndiraaɓe, Murtuɗo ko jimannooɗo, etee, jimoowo ko neɗɗo jiɗɗo haɓaade huunde, mo waawaa haɓoraade ɗum so wonaa miijooji e konngol.
Fetel jimoowo ko kuɗol mum, kural muuɗum ko binndol mum, bannannde muuɗum ko konngol mum, yiɗɓe mum ko renndo mum, anyɓe mum ko renndo mum.
Jimoowo ko neɗɗo koyɗoowo, dewoowo e koyɗi mum, haa ɗaaya e gite lenyol mum.
Gila e Murtuɗo, katante Lenyol, Saydu Aamadu, haa telli e sukaaɓe, yimooɓe, hono Habii Jakaruyaa walla Taahji BAH, minen yimooɓe fof, min ɗesata wayde kono nyenngaaɓe ni. E miijo am waɗi ɗum ko yiɗde waylude ko alanaa doole. Kadi, ko jimoowo yahata ko, na tiiɗi ɗum, haa alaa ko yiyata. Nde won’de noon ko tiiɗmaa ko tiiɗaani yimɓe ɓe, ko yooɗmaa ko, yooɗaani ɗum en, tesketeɗaa ko a ɗaayao, ko a ɗaalde, ko a ɓuccoonde.
Jimoowo ngenndiyanke, hono Murtuɗo alaa ko weli ɗum, alaa ko safi ɗum, alaa ko yooɗi ɗum so wonaa ko yiyata ko. Murtuɗo yittinooma e ceɓtam, njimri e ceɓtam hare, haa yejjitino hoore mum.
Murtuɗo ene jogiinoo galle Mbany mahaaɗo, kono mbeɗe yananaa so wonaa tawi ko goɗɗo feewni reeni, kanko o haajanooka ɗum. Murtuɗo resaano ko ɓadii duuɓe capanɗe tati, ɓiɓɓe mum nehaano. O wuurii baasɗo tedduɗo, kono o maaydii e teddungal, teddungal, ngal hay laamɗo, walla hay galo heewaani danyde e ooɗoo yonta;
Heddii ko Murtuɗo waɗii golle mum abbiima haɓdetenooɓe, hono mum; Alfaa Ibraahiima SOH, Tafsiiru JIGGO, Yero dooro JALLO, Tijjaane AAN e Abuubakri DEM, Mohammad Elgaali BAH, njaafoɗee kam. Jaambareeɓe men na keewi, haa limdotaako.
Kono banndiraaɓe, won ko mi waawaa yejjitan’de Murtuɗo. Maa won jooni duuɓi ɗiɗi nde Murtuɗo ari Ɓoggee, yimɓe fof ndewi e mum, mo woni fof ene yiɗi ɗum jippin’de, Kono o dog, yimɓe ene ndewi e makko, omo wiya “ mi alaa heen njippoytoomi ko galle Sayku Umar BAH, habbay am” tan, haa o tawi neene am ene jooɗii. O wiyi ɗum neene ko aan woni yummum Sayku Umar BAH, neene am wiyi mo eey. Owiyi ko miin woni Murtuɗo, ko onon njippotoomi.
Ko nii galle amen wontiri jippunde makko e Ɓoggee. O fodani neene am artidde ɗoon e banndiiko debbo, haa anndondira e neene am, njotondira, kadi o waɗi ɗum. Ko nii o anndiri galle amen fof, ko ɗum woni enɗam pulaariyankooɓe, finɓe.
Kono keewmi wiyde nii, en keewaani, kadi en paamaaka, eɗen keewi saliiɓe en tawi caloraaki en so wonaa majjere. Ɗum noon, hakkunde min kam foti won’de ko enɗam, jaggondiral e laaɓondiral deedi.
Mi duwaniima afriknaaɓe fof, mi duwaniima Fulɓe fof, mi duwaniima fuutankooɓe fof. Kono kadi, mi duwaniima kala pulaariyanke ɗo woni e duunde baaba Aadama he. Yimɓe heewɓe noddi kam, na nduwanoomi e maayde Murtuɗo, ɗum firti ko Murtuɗo ko Mbaany jibini ɗum, kono Fulɓe fof ndenndi ɗum. Mo woni fof na waawi duwaneede.
Mi gaynira nde min kawri galle Umar Muusaa BAH e Cléon, Normandie, imin kaala politigi, o fayi taarodde, omo salliginoo, ndarii mi e damal, imin lottondira daɗe, o wiyimi, aan kam sayku Umaur, mbiiɗaa njeyaɗaa ko Ɓoggee, ɓum na hoolnii; Ɓoggeenaajo mo wonaa deemoodu.
(MND). Min njali, hawri o gaynii salliginaade. Umar Muusaa wiyi njuulen, tan, o wiyi “woy heeeegeyoooo.
Min mbiyi ko woni. O wiyi mi salligaani koyngal am nanal ngal, mi waɗii sallige subalɓe”.
Heddi ko murtuɗo yahii, yiɗde ɗum wonaa woyde ɗum, ko jokkude golle e haɓaade fenaande.
Yoo Alla yurmo Murtuɗo, yaafoo ɗum. Seydi JOOP.
Minye Sayku Umar BAH
Source : Pulaagu.com
Kadi wiyde moƴƴo ko moƴƴo, ko layde goonga, kono wonaa ko ɓeydanta anndunooɓe moƴƴere moƴƴo, kaalateeɗo o. Ko selli ko, ko Murtuɗo jeyaa ko e maale hare pulaar e yonta muuɗum. Kadi o jeyaa ko e seeɗa e yimɓe jannguɓe ɗemngal farayse faarnoriiɓe haalde Pulaar e yonta makko, tawa tinaani heen ustaare.
Kadi, o daraaki tan e haalde e winndude, kono kadi, o daraniima sarde ɗum e suusnude janŋde e janngin’de ngal ɗemnngal.
So mi wiyi won’de : « mbeɗe anndi Murtuɗo, ko ɓuri ko woɗɓe nganndi e mum ko, mi goonŋɗaani. Kono kala ɗo njiyno-moo-mi, walla ɗo njooɗodinoo-mi e makko wonani mi ko ɓeydaare.
E ngurndam makko, min njooɗodiimi laabi limtilimtinɗi. Ɓuri e majji waɗde e am finnde e batte ko nde niymoo mi laawol gadanol, ndeen ko o sagata gorko, ɓaleejo kurum, joom ɓanndu yuumɗundu, joom darnde, joom mbaadi, joom konngol juumtungol. Tawi duuɓi ko adii ɗum, mbeɗe nanannoomo, nananno jime makko e leppi, walla e haalirde Moritani.
Ɗuum wonnoo ko e Nuwaasoot e hiirde pen’gal Yurmeende, hitaande 1981, ene tawtoranoo ndeen hiirde, Tafsiiru Jigoo, Paate Bah, Suleymaani KAN e Saydu KAN.
Ndakaaru e hitaand 1992 e hojomaaji seeɗa, galle Mammadu DEM Rufisŋue, hojomaaji seeɗa kadi e galle njaatige am Keesi BUSO. Kono e ɗee kawrale tati, alaa heen fof nde min kabrondiraani, ko fayti e nafoore lenyol ngol.
Min njooɗodiima kadi laabi goɗɗi e Farayse ; gootol e Sarcelles, min ndenndii hiirde galle Mammadu Bookara BAH.
Caggal ɗuum e innde FLAM, miin e Aamadu Alfaa BAH e Buubakara JAGANA, min nelanooma e makko, min tawoyimo Mantes-La-Jolie. Wade, so mi wiyii mi anndaa Murtuɗo nannaaki.
Ko wonaa ɗum ko jonnde am, miin e makko e Abuu NDONNGO e Hapsa BANNOOR e Abdullaay KEBE e ndeeɗo jonnde miin, mi anndii e Murtuɗo ko heewɓe nganndaani e mum. Miin tan e makko noon, min njooɗodiima e innde FLAM, ɗo métro Saint Michel ɗo, fotde waktuuji joy, minen tan ɗiɗo, imin canya emin pirta. Ɗoon, min kaawrii e ko heewi e peeje potɗe sakkaade, ngam danndude lenyol ngol.
Kono kadi jeydeede mi e yonta e sukaaɓe MEEN, ɓe ndenndunoo-mi miijo, addanii kam anndude Murtuɗo, ɓeen liggodtonoomi e oon yonta, wayɓe no Aamel YAAL, Amar BAH, Baru, Ceernel, Muusaa KEBE, Mustafaa Ngayde e Abuu Ndonngo, mo mbaɗtindiimi anndude e ɓeeɗoo fof, kono kadi, mo ɓurmi liggodaade e hare lenyol.
Mi anndirii kadi Murtuɗo Ibraahiima Abuu SAL, gannduɗo Murtuɗo ko ɓuri ko hewwɓe nganndi e mum ko. Mo hakkunde mum e Murtuɗo wonaa ko yiyaa e Internet ko foti heen teskeede. Abdullaay KEBE, Abuu NDONNGO e Hapsa BANNOR ene mbaawi ɗum seedtaade, ko ɗum Murtuɗo wiyiyi min e ndeeɗoo jonnde, nde min mbaɗdi mum.
Kono kadi, so mi wiyi mi anndaa Murtuɗo, mi haalaani goonga, sabu, hannde mbeɗe yahra e duuɓe 53, etee gila mbeɗe yahra e hedda duuɓe 16, mbeɗe nannoo daande makko e haalirde Moritani. Maa en ngartoy heen.
E oon yonta pulaariyankooɓe keewaani, no hannde nii. Ɓurnoo heen lollude ko nanetenooɓe e rajo; ko ko wayi no Jibi Hammee LIH, Aamadu Umar JAH e ko nanndi heen, to bannge rewo maayo.
E ɗiin yontaaji, won jimannooɗo belnooɗo kuɗol, mo jootaani balɗe, hono Mohammed Elgaali BAH, mawnum Saydunuuru BAH, mo Paate Galo,mo jime mum njaltanno e rajo Moritani, kono, oon ne juutaani balɗe, kadi jibi Hammee LIH jime mum na nanetenoo, kono hay ɓeen, mi sikkaani so ene mbaawi adaade Murtuɗo yimde pulaar, jime pentaaɗe.
Mi gaynira ndeeɗoo jubbannde wiyde ngadiimi yiyde ene yima e dingiral penycu ko Aamadu Umar JAH, Umar Alasan JAH(Ɓidal) e TAMBURA, mo njejjitmi innde mum, ciftormi ta ko yettoode mum, ɗuum ko e hitaande 1977, e tiyaataar Tulde Dubbaango, to Halayɓe. Kono, mi sikkaani so tawii ɓeeɗoo fof, na mbaawi adaade Gawlo Miskineeɓe yimde. Kono ngal naamndal Aamadu Umar JAH, na waawi ɗum jaabaade.
Eɗen njogii yimooɓe mawɓe; haalpulaareeɓe, yimooɓe e ɗemngal Farayse hono Jibiriiru Sal, mo Haayre Mbaare, jimɗo Fuuta, yimi Pulaar, manti ɓaleejo debbo e gorko, yimi ndewaagu debbo ɓaleejo e cuuɗiindi mum, kono ko e ɗemngal Farayse.
Kadi, jamma jenngi, koode nyaari, njoogu fooynii, jimateeɗo o, wiyaama ko Yuusuf Gey fenti ɗum e ɗemngal Pulaar, hedde hitaande 1945. Ko wonaa ɗum ko, ko yimooɓe men, winndooɓe mbinndannoo tan ko e ɗemgal farayse e ɗemngal Arab.
Tafsiiru Jiggo nganndanmi ɗum ko yimre wootere Waalo, yimaande e Pulaar, ko ɓooyi e nden e deftere Sammba e Kummba.
So en ittitinii ɗeeɗoo jime seeɗa, mi anndaa gadiiɗo Murtude yimre Pulaar, haa itta e hakkillaji yimɓe, won’de wonaa e Arab tan, walla e Farayse, jimol winndatee.
Ko selli tan ko , njimri Pulaar e pentugol jime e ndiiɗoo mbaadi; ndi ngannduɗen hannde, so won gadiiɗo mo heen ne, alaa pot e makko lollude heen e lollinde ɗum e oon sahaa.
Sabu Alla e am heɗaade mo law cekkannoomi ko, ko jime pulaar mbiyatee Murtuɗo.
E jime makko ɓurɗe lollude ko:
Murtuɓe:
Min ngonaa ɓurtuɓee
Ko min murtuɓe,
Goonga ko min haalooɓe,
Fenaande ko min firtooɓe…………
Ko ndeeɗoo yimre addani Murtuɗo wiyeede Murtuɗo.
Yimre makko wonnde ko:
gawlo miskineeɓe:
Ko mi gawlo miskineeɓe
Nyoolaaɓe, ɓittaaɓe, hamƴaaɓe,
Yurminiiɓe, yunŋginiiɓe,
Ɓe pitotaako, ngullittaako.
Ndiisnetaake, ciftortaake
Ko mi gawlo almudon, kon njanngaani, njanginaaka,
Kon nehaaki nehaaka
Ndarikon e laabi, juuɗe na portii
Na njeloroo; buur woor en
Yoo Alla jokku balɗe men
Moƴƴina battane men
E boli Ɓure darnaen
Ko mi gawlo liggotooɗo, seeɗa yoɓateeɓe
Ɓe caɗeele kaɗi nguura e luwaas, no haaniri………..
So en ƴeewii ɗeeɗoo jime en tawat won’de Murtuɗo wonaa tan adaade yimde, kono kadi ko loowdi jime makko seerde e ko heewnoo naneede ndeen, ko wayi no beyti e waajuuji.
Ene holla en won’de Mammadu Sammba JOOP ene daɗnoo yonta mum pinal no feewi.
Kadi jime makko ɗe wonaa tan duƴƴe belɗe, ɓetiiɗe, kono ko jime memooje ɓernde, dunyooje e murteende, kirjinooje e gollaade.
So en ƴeewii kadi yimre makko neene am, e yimre makko maayde, en tawat won’de ko o jimoowo timmuɗo, memoowo ko heewi. Omo waawi huutoraade konngol gootol o mema pittaali yimɓe serɓe duuɓi, serɓe yiɗde, serɓe yonta, ko weeɓanaani kala jimoowo ko.
Kadi Murtuɗo no kuɗol mum wayi nii, ɗemngal ngal ne ko noon wayi welde, e waawde lelnude konngol, yerwoo ɗum, fonnda; haa ɓeto wela heɗaade, weeɓa jaɓaade e jaɓɓaade e nder hakkille.
Kadi Murtuɗo wayi kono kala jimoowo, baayateeɗo, mo njimri woni nguurndam mum, gila e Antar, haa e Ɓictor Hugo, yimooɓe ko hoyɗooɓe, ko waayateeɓe, hono no nelaaɗoMohammadu, mo jam e kesal woni e mum, wiyatanii, “Nelaaɗo fof na jogii malayka na waayoo ɗum. Jimoowo fof ne na jogii seyɗaane, mo ene waayoo ɗum”. ”.
Nde ngarmi e Farayse e laawol gadanol e hitaande 1982, nde njettiimi tan, naamndiimi ko hoto Murtuɗo woni, ɓe mbiyi kam o hootii Moritani, timmitinoyde wiɗto deftere makko; gaynirde janŋde. Kono, haa kootmi o artaani.
Nde ngarumi kadi janngude e Farayse e hitaande 1985, ndeen Kawtal janngooɓe Pulaar jooɗii ko Bordoo, kalfinaami janŋde Kawtal, Muusaa SIh, mo Jolof sukki mi. Kala ɗo njahnoomi e Leydi he, mi tawii ɗoon batte Murtuɗo. Ko ɗum waɗi mbeɗe siftoroɗoo ko Ceerno Elimaan Ɓaas wiynoo ko. “ So lenyol ngol jogotono doole, Murtuɗo yahat, na hirjina,; JIGGOtafsiiru rewa e mun, na yuɓɓina.
O wiyi sabu Murtuɗo, hay so ko e kaaƴe nelaa, so haalanii ɗum en keɗoto. Kono ay haame men, hono Tafsiiru wodaaka rewa e makko, na yuɓɓina. Dille Pulaar e Farayse Fof, baɗte Murtuɗo na heen, Ɗuum ko Mammadu Alasan BAH seedtii ɗum.
Kadi dokke Murtuɗo ko waawde haaldude e yimɓe fof. Omo waawi haaldude e nayeeɓe, haaldude e mawɓe, haaldude e rewɓe, haaldude e sukaaɓe. Murtuɗo na waawi haaldude e annduɓe, hono no o waawi haaldirde e humanbinneeɓe nih.
Gooɗɗum ɗum, ko Murtuɗo ɗo heɓi fof na waawi won’de, tawde tan kay hare ɗemngal, walla hare lenyol na haalee ɗoon.
Kadi ko haawnii e Murtuɗo ko, ko no o mutiri e pine tuuɓakooɓenii, ko noon kadi o mutiri e pine ɓaleeɓe. Kadi, ko o bittoowo, mo haaɓataa, tampataa.
Kala ko o danyi e heewde e famɗyde, o waɗata ko e defte
.
Yeru mum ko sehilaaɓe makko heewɓe luɓotono mo defte, so o jaɓaani cuuɗoo, ƴetta.
O waɗti kala garɗo suudu makko, o reenat ɗum, woto nawde defte makko.
Ko ɗum waɗi, won sehilaaɓe makko arnooɓe salmin’de mo, mbaali suudu makko, o yahi ɓutoyaade tan, ɓe ƴetti defte makko, ɓe mbaɗi e saak. O arti, o wiyi ɓe maa ɓe ɓuftoyoo, ɓe calii, o waawni ɓe, haa ɓe njahi, tan o udditi saak o, o tawi toon defte makko, o itti.
O ƴetti kaayitaaji, haa keewi, o lomyini ɗum defte ɗe, haa waya no difte ɗe ittaaka nih. O arti, ojooɗii.
Ndeen ɓeen ngartii tan, o doosi ɗum en kooti, nde njettoyinoo tan , ƴetti saak udditi, tawi toon kaayitaaji, tan, ɓe leƴƴitii jaleeɗe, ɓe mbiyi, Alla bonni murtuɗo, a ƴoƴi.
Hakkunde makko e sehil makko saydu Kan, so saydu, yarham mum, luɓinomoo-mo deftere, nde ɓe ngoni Nuwaasoot nde, o wiyata ko maa Saydu tottamo kartal mum dantitee, o nawa to mawniiko mooftannoɗo mo wakannde makko defte o, o ƴetta deftere nde, ɗo nde wonnoo ɗo, o waɗta ɗoon kartal dantitee ngal, haa nde deftere makko arti fof.
Ɗum ɗoo fof firti ko ko Ceerno Muntagaa Taal haali ko O wiyi “Mi annda hakkunde luɓɗo deftere e luɓaaɗo deftere artiri, holi e mum en ɓurɗo anyde deftere”. Nde won’de ngalu murtuɗo ko defte, omo teddini deftere, haa ko foti alaa, ɗum kam yimɓe fof na ceedii ɗum.
Banndiraaɓe, Murtuɗo ko jimannooɗo, etee, jimoowo ko neɗɗo jiɗɗo haɓaade huunde, mo waawaa haɓoraade ɗum so wonaa miijooji e konngol.
Fetel jimoowo ko kuɗol mum, kural muuɗum ko binndol mum, bannannde muuɗum ko konngol mum, yiɗɓe mum ko renndo mum, anyɓe mum ko renndo mum.
Jimoowo ko neɗɗo koyɗoowo, dewoowo e koyɗi mum, haa ɗaaya e gite lenyol mum.
Gila e Murtuɗo, katante Lenyol, Saydu Aamadu, haa telli e sukaaɓe, yimooɓe, hono Habii Jakaruyaa walla Taahji BAH, minen yimooɓe fof, min ɗesata wayde kono nyenngaaɓe ni. E miijo am waɗi ɗum ko yiɗde waylude ko alanaa doole. Kadi, ko jimoowo yahata ko, na tiiɗi ɗum, haa alaa ko yiyata. Nde won’de noon ko tiiɗmaa ko tiiɗaani yimɓe ɓe, ko yooɗmaa ko, yooɗaani ɗum en, tesketeɗaa ko a ɗaayao, ko a ɗaalde, ko a ɓuccoonde.
Jimoowo ngenndiyanke, hono Murtuɗo alaa ko weli ɗum, alaa ko safi ɗum, alaa ko yooɗi ɗum so wonaa ko yiyata ko. Murtuɗo yittinooma e ceɓtam, njimri e ceɓtam hare, haa yejjitino hoore mum.
Murtuɗo ene jogiinoo galle Mbany mahaaɗo, kono mbeɗe yananaa so wonaa tawi ko goɗɗo feewni reeni, kanko o haajanooka ɗum. Murtuɗo resaano ko ɓadii duuɓe capanɗe tati, ɓiɓɓe mum nehaano. O wuurii baasɗo tedduɗo, kono o maaydii e teddungal, teddungal, ngal hay laamɗo, walla hay galo heewaani danyde e ooɗoo yonta;
Heddii ko Murtuɗo waɗii golle mum abbiima haɓdetenooɓe, hono mum; Alfaa Ibraahiima SOH, Tafsiiru JIGGO, Yero dooro JALLO, Tijjaane AAN e Abuubakri DEM, Mohammad Elgaali BAH, njaafoɗee kam. Jaambareeɓe men na keewi, haa limdotaako.
Kono banndiraaɓe, won ko mi waawaa yejjitan’de Murtuɗo. Maa won jooni duuɓi ɗiɗi nde Murtuɗo ari Ɓoggee, yimɓe fof ndewi e mum, mo woni fof ene yiɗi ɗum jippin’de, Kono o dog, yimɓe ene ndewi e makko, omo wiya “ mi alaa heen njippoytoomi ko galle Sayku Umar BAH, habbay am” tan, haa o tawi neene am ene jooɗii. O wiyi ɗum neene ko aan woni yummum Sayku Umar BAH, neene am wiyi mo eey. Owiyi ko miin woni Murtuɗo, ko onon njippotoomi.
Ko nii galle amen wontiri jippunde makko e Ɓoggee. O fodani neene am artidde ɗoon e banndiiko debbo, haa anndondira e neene am, njotondira, kadi o waɗi ɗum. Ko nii o anndiri galle amen fof, ko ɗum woni enɗam pulaariyankooɓe, finɓe.
Kono keewmi wiyde nii, en keewaani, kadi en paamaaka, eɗen keewi saliiɓe en tawi caloraaki en so wonaa majjere. Ɗum noon, hakkunde min kam foti won’de ko enɗam, jaggondiral e laaɓondiral deedi.
Mi duwaniima afriknaaɓe fof, mi duwaniima Fulɓe fof, mi duwaniima fuutankooɓe fof. Kono kadi, mi duwaniima kala pulaariyanke ɗo woni e duunde baaba Aadama he. Yimɓe heewɓe noddi kam, na nduwanoomi e maayde Murtuɗo, ɗum firti ko Murtuɗo ko Mbaany jibini ɗum, kono Fulɓe fof ndenndi ɗum. Mo woni fof na waawi duwaneede.
Mi gaynira nde min kawri galle Umar Muusaa BAH e Cléon, Normandie, imin kaala politigi, o fayi taarodde, omo salliginoo, ndarii mi e damal, imin lottondira daɗe, o wiyimi, aan kam sayku Umaur, mbiiɗaa njeyaɗaa ko Ɓoggee, ɓum na hoolnii; Ɓoggeenaajo mo wonaa deemoodu.
(MND). Min njali, hawri o gaynii salliginaade. Umar Muusaa wiyi njuulen, tan, o wiyi “woy heeeegeyoooo.
Min mbiyi ko woni. O wiyi mi salligaani koyngal am nanal ngal, mi waɗii sallige subalɓe”.
Heddi ko murtuɗo yahii, yiɗde ɗum wonaa woyde ɗum, ko jokkude golle e haɓaade fenaande.
Yoo Alla yurmo Murtuɗo, yaafoo ɗum. Seydi JOOP.
Minye Sayku Umar BAH
Source : Pulaagu.com
Actualités
